Beoordeling: 7

175.000 dollar is het budget waarmee een gemiddelde blockbuster de cateringkosten dekt. Denk ik. Ik heb het nooit nagevraagd. Het is in ieder geval bijna niks. Noah Buschel maakte er Sparrows Dance mee. Knap.

Een actrice (ze wordt nooit bij naam genoemd) heeft agorafobie en leeft al een jaar lang binnen de wanden van haar kleine appartement. Als haar toilet verstopt raakt moet ze een loodgieter laten komen en dan bloeit er iets moois op.

In de eerste plaats is Sparrows Dance een mooi en klein menselijk verhaal over twee mensen die schuchter en op kousenvoeten nader tot elkaar komen. Geen overdreven sentimenten; overtuigende personages, veel rust en een aangename sfeer.

In de tweede plaats is het een film over een psychiatrische stoornis en die zie ik uit beroepsmatig interesse graag. Vaak heb ik het idee dat een ziektebeeld erg dramatisch of weinig realistisch wordt voorgesteld maar dat is hier beslist niet het geval. De scenarist permitteert zich vanwege het verhaal enkele vrijheden, maar verder toont hij vooral een intelligente vrouw die op een eigen manier met problemen om gaat. Mooi gedaan.

In de derde plaats is het een knap gemaakte film. Het verhaal speelt zich volledig af binnen de muren van één appartement en de regisseur maakt krachtig gebruik van het decor. Hij opent elke scene met een drie seconden durend overzicht en laat de camera veel stil staan. Op die manier ontstaat het idee dat je naar een theatervoorstelling kijkt. Dat klinkt mogelijk saai, maar het werkt juist verbluffend goed.

Hoogtepunt van deze theaterbenadering is een sleutelscene waarin de twee hoofdpersonages dansen. Hierbij gaat de camera zo ver naar achteren en is de belichting zo gefocust dat je letterlijk naar het podium van een theater kijkt. De scene is enorm indringend en bouwt heel langzaam op naar grote intimiteit. Alleen daarom al zou je moeten kijken.

Daarnaast zijn er ook andere inventieve momenten. Nachtelijke gesprekken die plaatsvinden bij aan- en uitknipperende neonlichten, gemaskeerde opnamen als de vrouw zich opmaakt voor haar eerste afspraak, het mooie laatste beeld. Buschel heeft de film in 10 dagen opgenomen: dat kan alleen maar als hij vooraf duidelijk heeft geweten wat hij wilde doen.

Het mooiste voorbeeld van de effectieve wijze van vertellen is voor mij de scene waarin de loodgieter afscheid neemt bij zijn eerste bezoek. Hij staat aan de deur, zij zeker vier meter daar vandaan, maar door de slimme plaatsing van een spiegel lijkt het net alsof de twee personages vlak bij elkaar staan. Een erg mooie vooruitwijzing naar hun latere contact.

En tenslotte spelen ook Marin Ireland en Paul Sparks erg goed. Als dat niet zo zijn geweest, had een film als deze een beproeving kunnen zijn. Nu leef je mee en raakt je vervlochten met de twee karakters.

Toch mis ik iets. Ondanks de bovengenoemde voordelen en het feit dat ik de film absoluut waardeer, kruipt hij niet volledig onder mijn huid. Misschien is het de theatrale vorm die knap is maar ook afstand schept. Misschien het feit dat sommige scenariovrijheden begrijpelijk zijn maar niet heel realistisch: bijvoorbeeld hoe de loodgieter, nadat hij voor het eerst van de stoornis hoort, meteen een therapeutische uitdaging neerlegt, of het feit dat het slot met iets te veel gevoel voor drama van een toch al moeilijk voorstelbare zelfgekozen exposure ook nog regelrechte flooding maakt: ik moet dat in de werkelijkheid nog zien.

Onder de streep: absoluut de moeite waard.

Beoordeling: 7,5

Ik come al jaren of age en als ik mezelf een beetje ken zal dat nog wel tot mijn dood duren. Misschien is dat de reden waarom ik boeken en films over de groei naar volwassenheid zo kan waarderen. Mud is daarbinnen een cadeautje. Niet zonder zwaktes maar wel mooi. Erg mooi.

In Arkansas groeien Ellis (Tye Sheridan) en zijn vriend Neckbone (Jacob Lofland) op aan de oevers van de Mississippi. Tijdens een van hun avontuurlijke boottochten varen ze naar een onbewoond eiland in de rivier en ontdekken daar de voortvluchtige zonderling Mud (Matthew McConaughey). Zo begint een eigenaardige vriendschap die de persoonlijke groei van de twee jongens sterk beinvloedt.

Mooie voorbeelden? Les quatres cent coups, fietsendieven, The neverending story, The Road, The Return! Maar meer dan alle anderen: Stand By Me van Rob Reiner. De sfeer van lang vervlogen zomers, het verstrijken van de tijd, vriendschap en eerste liefde. Voelbaar overgebracht naar het celluloid. Zo mooi en treffend dat je aan het eind even zucht en blijft zitten omdat  je weer twaalf bent en dat gevoel niet kwijt wilt. Laat ik eerlijk zijn: helemáál zo onvoorwaardelijk naar het verleden heeft Mud me niet gekregen. Waarom niet leg ik uit in de laatste alinea. Eerst al het moois.

Regisseur Jeff Nichols weet hoe hij een verhaal moet vertellen. Ondanks grote emoties blijft hij – net als in zijn nóg betere voorganger Take Shelter (een van de tien mooiste films van 2012) – voortdurend klein. Nergens zet hij zaken zwaarder aan dan nodig. Geen knallen, geen overtrokken sentimenten, geen overdaad maar in plaats daarvan eenvoud en rust. Behalve in de climax, maar daarover straks.

Het gebruik van de omgeving is fenomenaal. Het zuiden van de Amerika komt verstild en poetisch tot leven. In de onopvallende maar fraaie beelden van cameraman Adam Stone maar ook in allerlei verhaalelementen, zoals de boot waarop het hoofdpersonage woont, de Mississippi die een belangrijke rol speelt in het verhaal, de kleurrijke karakters en de vanzelfsprekendheid van hun dagelijkse bezigheden. In die zin resoneert de film op de tonen van Winters Bone en Beasts of the Southern Wild. Alleen dáárom zou je al kijken.

Dan zijn de acteurs stuk voor stuk geweldig. Oudgedienden als Sam Shepard en Joe Don Baker zorgen voor kleur, Witherspoon speelt in een kleine rol voortreffelijk, maar het zijn vooral McConaughey en de twee jongens, Tye Sheridan en Jacob Lofland, die de show stelen. McConaughy bewijst voor de zoveelste keer voor iedereen die het nog steeds niet wil geloven dat hij geweldig kan acteren (en speelt leuk met zijn eigen imago door een groot gedeelte sterk gehecht te blijven aan zijn enige shirt). De twee jongens zijn zo terughoudend en genuanceerd dat je gewoon volledig vergeet dat je naar een film kijkt.

De muziek is prachtig. David Wingo houdt zijn score in overeenstemming met de toon van de film klein, maar haalt met nadrukkelijke bluegrass- en Americana-elementen de sfeer van het Zuiden tastbaar naar voren.  Aanvullende tracks van Dirty Three en Ben Nichols zijn een extra snaar op de banjo.

Het verhaal kent vele lagen en vormt daardoor een rijke bron van herkenning en overpeinzing. Ik weet aan het eind van de film niet wat ik het mooist vind: de vriendschap tussen de twee jongens, de relatie met de ouders, de schets van het armoedige bestaan down south, de spanning van de voortvluchtige crimineel, zijn tragische verhouding met zijn geliefde en zijn “vader”, het verstrijken van de tijd, het einde van idealen? Wie zal het zeggen. En al die lagen zijn goed genoeg uitgewerkt om binnen te komen en overeind te blijven staan.

Dan toch ook de minpunten. Snel, want het doet bijna pijn. De climax heeft – hoewel spannend – last van te veel anabolen. De afronding daarna had van mij niet gehoeven. Het haalt wat weg van de magie en verplaatst het perspectief van de jongens naar Mud: geen goede zaak. Misschien de lengte, iets langer dan twee uur: had korter gekund. Maar dat is het dan ook.

En nu doe ik alsof ik de bovenstaande alinea niet heb geschreven en slaak een aangename, diepe zucht.  Nog even in de sfeer blijven.

Beoordeling: 8,5

Tussen alle moderne bedrijven door is het soms aangenaam verpozen bij een een onbetwiste oude klassieker. Vooral als je die nog nooit eerder hebt gezien. Een eerste kennismaking met een oude vriend.

Hanshiro Tsugumo, een oude, werkloze Samurai, klopt aan bij het huis van de clan Ivy met het verzoek daar harakiri te mogen plegen. De clanoudste is skeptisch want dat gebeurt onder invloed van werkeloosheid en armoede wel meer, maar vooral in de hoop dat het verzoek wordt afgewezen en de gegadigde een klein geldbedrag krijgt. Tsugumo lijkt echter oprecht in zijn verzoek. Hij vraagt om twee gunsten: dat hij zijn secondant zelf mag uitkiezen en dat hij zijn verhaal mag vertellen. En dan blijkt dat er veel meer aan de hand is dan op het eerste gezicht lijkt.

Harakiri is een indrukwekkende film. Stil en rustig, met een perfect gevoel voor sfeer en stilistiek trekt regisseur Kobayashi de kijker het verhaal binnen, zet hem aanvankelijk op het verkeerde been en pakt dan genadeloos uit met een nihilistische beschouwing over eer, de hypocrisie van de samoeraiwetten en de ijzeren greep van armoede. Het is absoluut niet overdreven om hier te spreken van een meesterwerk.

Eerst maar het verhaal. Dat is tegelijkertijd een filosofische beschouwing, een morele aanklacht, een rechtbankdrama en een menselijk verhaal over plicht en toewijding. Er is veel te bewonderen maar als ik probeer te analyseren wat op mij zo’n indruk heeft gemaakt dan is dat toch vooral het scenario van Shinobu Hashimoto (die ook het meesterlijke scenario voor Rashomon schreef).

In de bovenlaag vertelt deze geweldige schrijver een treurig verhaal over een vader die nadat hij werkloos is geworden vanuit oprechte liefde en toewijding wil zorgen voor zijn dochter en schoonzoon en voor zijn kleinzoon, maar die daar door de harde realiteit niet in slaagt. Dat is echter niet alles, want met behulp van verschillende tijdlagen en vertelperspectieven legt hashimoto steeds een nieuw stuk van de werkelijkheid bloot en ontleedt zo genadeloos precies de mythe van de nobele samoerai en de dubbele moraal van instituties. Voer voor een analysecursus!

En dan is er de prachtige vormgeving. Stilistisch gezien doet het camerawerk sterk denken aan de films van Ozu, met ongewoon lange shots en stille, statische interieurs, Spartaans ingericht om de nadruk op de handeling en het verhaal te leggen. Hoewel de camera hier en daar in tegenstelling tot bij Ozu ook regelmatig beweegt blijft het tempo laag en krijgt elke lijn tijd om te ademen. Voor menig modern kijker zal dat een aanslag zijn: ik vond het een verademing. Sommige scenes, zoals bijvoorbeeld het gevecht in het grasveld, zijn erg mooi, andere, zoals de eerste harakiri, ongemeen intens.

Kobayashi maakt het de kijker niet makkelijk. Hij wendt zijn camera niet af bij pijnlijke momenten en snijdt ook niet weg. Niet bij de intens pijnlijke harikiriscene maar óók niet – en vreemd genoeg maakt dat nóg meer indruk – op de meer stille momenten waarin personages niet meer weten wat ze moeten doen of volstrekt wanhopig in elkaar zakken. Minuten lang – zo lijkt het toch – veroordeelt hij de kijker tot de rol van getuige en dat veroorzaakt een existentieel ongemakkelijk gevoel. Ik kan het niet anders zeggen: ongelooflijk knap gedaan.

Ook verder is er eigenlijk niets verkeerds aan de film te ontdekken. De acteurs zijn zonder uitzondering uitstekend. Ik kan ze hier noemen, maar dat zou erg snobistisch zijn: ik heb ze nooit eerder zien spelen en had er nog nooit van gehoord. Maar laat ik zeggen dat Tatsuya nakadai (als protagonist Hanshiro Tsugumo) wat mij betreft zo een Oscar zou mogen krijgen. De muziek is onheilspellend en effectief, de montage aangenaam traag en de kostuums en decors zien er prima uit. Ja, hier en daar zal een westerling wat al te zware dramatiek in de gezichtsexpressies zien en het tempo is waarschijnlijk ook niet voor iedereen, maar soit.

Ik heb het idee dat ik vandaag een meesterwerk heb gezien. Dat kun je beslist niet elke dag zeggen.

En voor de echte liefhebber is hier de hele film (Criterion-editie met de mogelijkheid tot ondertiteling in het Engels):